Νεόπτωχοι – η πτώση της μεσαίας τάξης στην Ελλάδα

*Διαβάστε το με προσοχή. Μας αφορά όλους το παρακάτω άρθρο.

Φωτεινή Μαστρογιάννη – Οικονομολόγος, Καθηγήτρια ΜΒΑ

        -Σε συνέχεια των άρθρων μου για την φτώχεια στην Ελλάδα και τη διαχρονική της εξέλιξη, θα αναφερθώ στο φαινόμενο των νεόπτωχων και την πτώση της μεσαίας τάξης στην Ελλάδα.

 

         Γενικότερα, ο κοινωνιολογικός ορισμός της μεσαίας τάξης εμπερικλείει όλα τα μη χειρωνακτικά επαγγέλματα όπως είναι οι υπάλληλοι , οι ελεύθεροι επαγγελματίες και οι μικροί επιχειρηματίες. Ωστόσο, την αίσθηση του ανήκειν στη μεσαία τάξη την έχουν πολύ μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού από αυτά που ήδη ανήκουν σε αυτή.

       Στη  μεσαία τάξη στην Ελλάδα, σήμερα, ανήκουν αυτοί που έχουν εισόδημα 629 ως 2.096 ευρώ μεικτά μηνιαίως  (Καψύλης 2016). Με βάση τα στοιχεία του ILO το 69% των ελληνικών νοικοκυριών κατατάσσεται στη μεσαία τάξη (Καψύλης, 2016).

          Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η μεσαία τάξη στην Ελλάδα δεν αποτέλεσε  ποτέ  συνέχεια της αστικής τάξης του παρελθόντος και ότι χωρίζονταν σε δύο διακριτά κομμάτια (Lawyalty 2014)  το κατώτερο και το ανώτερο. Το κατώτερο εργάζονταν στον ιδιωτικό τομέα, είχε εισόδημα μέχρι 15.000 Ευρώ, ένα σπίτι στην πόλη και το πολύ ένα εξοχικό στο χωριό, οι καταθέσεις ανέρχονταν σε μερικές δεκάδες χιλιάδες, συντηρούσε ένα πολυτελή τρόπο ζωής και ταξίδια με δανεισμό και είχε ένα αυτοκίνητο.

Το ανώτερο κομμάτι της ελληνικής μεσαίας τάξης χαρακτηρίζονταν από την εργασία ή τη συνεργασία με το δημόσιο, την πρόσβαση σε θέσεις εργασίας εκεί, την οικογενειακή παράδοση με το δημόσιο, τις υψηλές καταθέσεις (άνω των 200.000 Ευρώ), την κατοχή τουλάχιστον δύο αστικών κατοικιών και αντίστοιχων εξοχικών, τη συντήρηση ενός πολυτελούς τρόπου ζωής χωρίς δανεισμό και την κατοχή δύο αυτοκινήτων. Σίγουρα, οι παραπάνω διαχωρισμοί χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης.

Η κρίση έπληξε όμως ένα σημαντικό τμήμα της μεσαίας τάξης και κάποια από τα μέλη της έγιναν νεόπτωχοι. Οι νεόπτωχοι ανήκουν εκπαιδευτικά και οικογενειακά στη μεσαία τάξη αλλά το εισόδημά τους είτε είναι πολύ χαμηλό είτε είναι άνεργοι. Το διαφορετικό υπόβαθρο τους κάνει να βιώνουν τη φτώχεια με διαφορετικό τρόπο εάν και δεν υπάρχουν συγκεκριμένες μελέτες στο συγκεκριμένο θέμα.

Η εξάντληση της μεσαίας τάξης στην Ελλάδα έχει πολλά κοινά σημεία με τις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Με την εφαρμογή των νεοφιλελεύθερων πολιτικών από τη δεκαετία του 2000, άρχισε να αυξάνεται ο βαθμός ανεργίας κάτι που χειροτέρεψε από το 2010 και μετά με την εφαρμογή των μνημονίων στην Ελλάδα. Η ύφεση και η ανεργία εξαθλίωσαν με βίαιο τρόπο ένα μεγάλο τμήμα της μεσαίας τάξης. Αυτοί που επλήγησαν περισσότερο ήταν οι μισθωτοί στη συνέχεια οι νέοι στην αγορά εργασίας, τα άτομα χαμηλών προσόντων και οι συνταξιούχοι. Όλοι παρατήρησαν σημαντικές αλλαγές στην καθημερινότητά τους. Τα οικογενειακά έξοδα περικόπτονται και οι άνθρωποι πλέον αναζητούν προϊόντα που βρίσκονται σε προσφορές. Η κατανάλωση στα τρόφιμα περιορίστηκε στα βασικά και άρχισαν οι καθυστερήσεις στην αποπληρωμή των φόρων.

Η φτώχεια οδηγεί σε βίαιη αλλαγή της καθημερινότητας και του κοινωνικού περιβάλλοντος –  «δεν είναι η Ελλάδα που ξέραμε». Κανείς δεν ήταν προετοιμασμένος για οριστική φτώχεια και επικρατεί ο φόβος ότι το μέλλον θα είναι χειρότερο τόσο για τους ίδιους όσο και για τα παιδιά τους.

Η οργάνωση των κοινωνικών παντοπωλείων κτλ. δεν κατάργησε την έννοια του χρήματος και η ανταλλαγή προϊόντων χωρίς την παρέμβαση χρήματος δεν υπήρξε εκτεταμένη. Η χάρη που μπορεί να ζητήσει κάποιος από κάποιον άλλο συνδέεται πλέον περισσότερο με την παροχή δανεικών αντί της παροχής συστάσεων.

Η αλλαγή στην Ελλάδα υπήρξε  γρήγορη και ακόμα οι άνθρωποι δεν έχουν συνέρθει από το σοκ και δεν έχουν αναπτύξει στρατηγικές επιβίωσης που θα τους συγκρατήσουν από τη βίαιη αυτή κοινωνική κάθοδο.

Στην Ελλάδα δεν έχουν δημιουργηθεί φαβέλλες (προς το παρόν), η φτώχεια είναι διασκορπισμένη σε όλες τις περιοχές. Οι μαζικοί πλειστηριασμοί δεν έχουν ξεκινήσει αλλά αυτοί που διατηρούν ακόμα την κατοικία τους δεν προχωρούν σε ανακαινίσεις ή βελτιώσεις.

Το μεγάλο ποσοστό ανεργίας  (24,4% τον Ιανουάριο 2016, ανεργία που ξεπέρασε και εκείνη της Αργεντινής την περίοδο της κρίσης που ήταν 21,5%) δημιούργησε πολλαπλές επιπτώσεις π.χ. μικρά στεγνοκαθαριστήρια, καταστήματα ένδυσης και υπόδησης σταμάτησαν τη λειτουργία τους.

Η κατάργηση πολλών παροχών από το κράτος και η σταδιακή αύξηση των υπηρεσιών υγείας επιδείνωσαν την κατάσταση των ανθρώπων  που βρέθηκαν στην ανεργία. Τα κρατικά νοσοκομεία έχουν πλέον μεγάλες ελλείψεις σε φάρμακα και επιδέσμους, τα σχολεία έχουν έλλειψη δασκάλων και η εγκληματικότητα αυξάνεται διαρκώς.

Το ελληνικό κράτος δεν έχει εφαρμόσει πολιτικές για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της φτώχειας που έχει πλήξει ιδιαίτερα τα μεγάλα αστικά κέντρα. Η δομική ανεργία αναμένεται να παραμείνει και η  κατάσταση θα γίνει ακόμα πιο δύσκολη για τα τμήματα του πληθυσμού που δεν έχουν ιδιαίτερες δεξιότητες γιατί οι χαμηλών δεξιοτήτων θέσεις εργασίας θα καλυφθούν από την καλύτερα εκπαιδευμένη μεσαία  τάξη.

Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο αφενός να γίνουν οι απαραίτητες έρευνες για τη μελέτη του φαινομένου αφετέρου να ληφθούν οι απαραίτητες ενέργειες για την αντιμετώπισή του εάν και η πολιτική συνέχισης των μνημονίων δεν προοιωνίζει κάτι θετικό για το μέλλον.

Ενδεικτική βιβλιογραφία – Καψύλης,

 Α. 2016, Η ευρωπαϊκή μεσαία τάξη φθίνει.